Anti-consumptie
Jonas Staal

Stop met consumeren en je krijgt per uur betaald. Beslis zelf hoe lang je deze staat van 'anti-comsumptie' in stand houdt.
Beeldend kunstenaar Jonas Staal vraagt je tegen betaling te stoppen met consumeren, door je lichaam in een tijdelijke slaapstand te plaatsen: in een toestand waarin zoveel mogelijk impulsen van buitenaf worden geweerd. Je krijgt per uur een vergoeding en je kunt zelf beslissen hoe lang je deze staat van anti-consumptie in stand wenst te houden. Gedurende de duur van de ingreep is Staal continue aanwezig om de ingreep te documenteren en de duur te noteren. Uitgangspunt van het werk is Staal's overtuiging dat kunst in essentie gaat over een vorm van anti-consumptie: een moment waarin men afstand neemt van de wereld en de overweldigende hoeveelheid opgelegde betekenissen die er door de mens aan wordt toegeschreven. In tegenstelling tot eerder werk kiest Staal er in dit geval niet voor om eerst een beeld te maken om deze bewustzijnsverschuiving tot stand te brengen, maar richt hij zich direct tot de toeschouwer, die in dit geval ook meteen het 'object' wordt in het werk. Geld wordt in het werk Anti-consumptie gezien als de gemeenschappelijke 'taal' van het Westen. De bewustzijnsverschuiving die Staal voor ogen staat, bewerkstelligt hij door het Westerse systeem als het ware tegen zichzelf te gebruiken. Een moment van anti-consumptie kan alleen worden bewerkstelligd door middel van de taal die consumptie in essentie mogelijk maakt.

Data:
Vrijdag 6 juli
Zaterdag 7 juli
Zondag 8 juli

Lokatie:
Diverse lokaties winkelgebied

"De wereld als markt: ontmoeting met Jonas Staal"
Door Loukie Hoos

Op een zonnige zaterdagmiddag wandelen Jonas Staal en ik over het Voorhout en praten over zijn 'anti-consumptie' project. Terwijl ik mijn best doe om niet in zijn complexe denkwereld te verdwalen, staat hij opeens stil en vraagt hij een violist naast ons pad op te houden met spelen: 'Zo lang u wilt, een paar minuten of vijf minuten, alles is goed, ik betaal u er voor; een half uur of langer kan ook'. Helaas spreekt de straatmuzikant alleen Italiaans.
Staal (1981) is een ernstige man, in zwart gekleed, met een streng brilletje. In zijn anti-consumptie project betaalt hij mensen voor niets doen. Over de prijs valt te onderhandelen.
Daarbij onderzoekt hij of het bedrag dat mensen vragen samenhangt met hun maatschappelijke status. Hij varieert dus: 'Soms vraag   ik iemand die weerstand zal bieden of   die ik leuk vind. Ik vraag meer mannen, vrouwen associëren betaald worden met prostitutie, het contact met hen is ingewikkelder. Het is vooral intuïtie'. Hij heeft inmiddels ontdekt dat mensen met een hoge status meer geld vragen voor hun tijd. Staal hoopt dat de ongebruikelijke klus mensen prikkelt tot denken over het belang van geld in menselijk contact. Volgens Staal is iedere ontmoeting in onze kapitalistische wereld een kwestie van geld, van kosten en baten, en deze realiteit mag niet worden ontkend. Hij wantrouwt de onbetaalde, schijnbaar onbaatzuchtige ontmoetingen die bij het Bureau voor Hedendaags Avontuur worden aangeboden: 'Dat zijn sprookjes waar geen goede kunst uit kan voortkomen. Natuurlijk wil een kunstenaar zelf beter worden van zo'n project. Ik wil ook succes'.
Even later op het Noordeinde nodigt hij een jongen uit die hem opvalt als 'leuk, een beetje white trash' en daarna een man die tegen een winkelpui hangend een blikje frisdrank consumeert. Beide mannen weigeren. Een student die NRC - abonnementen probeert te slijten, is geïnteresseerd maar wil eerst zijn 'target' halen.
Een straatkrantverkoper accepteert Staal's bod - twintig euro voor een uur niksen - echter zonder aarzelen. Zijn uur gaat onmiddellijk in. Staal laat hem rechtop staan: de krant weg, de ogen neergeslagen, zijn armen werkeloos langszij. We staan naast een McDonalds. De man probeert me nog geld te geven om cola te halen maar Staal verbiedt dit. 'I'll be thirsty', zegt het slachtoffer zacht.



Foto: Jonas Staal


Staal staat op een paar meter afstand tegenover hem en maakt af en toe een foto. Als de man onrustig wordt en zijn ogen open doet, corrigeert Staal hem met een dwingend gebaar: ogen dicht, handen langszij. Soms zegt hij hoeveel tijd er nog rest. Onderwerping ziet er niet prettig uit. Ook Staal heeft er last van en voelt zich een 'manipulatieve klootzak' maar wie betaalt, is de baas. We zijn alle drie onderworpen aan de regels van zijn project. Drie wachtende mensen op een drukke straathoek. Een fietser stapt af en kijkt zwijgend mee. Bij McDonalds kijken een paar personeelsleden achter de ramen. Ze sturen een meisje naar buiten, dat naast ons kunstobject gaat staan en diens houding imiteert. Staal maakt een foto.
De actie trekt weinig aandacht. 'Gewoon een zwerver die staat te slapen. Hij staat hier altijd', zegt een voorbijganger. De grote 'zwerver' met zijn dikke buik en nieuwe sportschoenen begint me te ontroeren. Zijn overgave aan Staal kan geld opleveren maar is niet zonder risico. Hij kan opgelicht worden of zich belachelijk maken. Ik vraag me af wat er in zijn rossige Ierse hoofd omgaat. Reflectie op het kapitalisme lijkt me onwaarschijnlijk. Dat veronderstelt naast betrokkenheid ook inzicht en distantie. Wie, zoals de straatkrant verkoper, geld nodig heeft, klaart gewoon een bizarre klus en bedenkt daar zelf een verhaal bij: 'Is this for a TV-program?', vraagt onze Ier als hij eindelijk zijn geld krijgt. Staal vertelt later dat een 'groen-linkser aan de macht van het geld wilde ontsnappen door gratis mee te doen'. Staal weigerde: 'Het wordt dan te vrijblijvend', maar hij is nog niet uitgedacht over deze kwestie.
Na de afrekening gaat Staal sigaretten halen en de Ier diept een half blikje cola op uit de afvalbak waar hij tegen leunde. Hij vertelt me hoe hij het een uur volhield. 'I was thinking about my sisters and brothers'. 'Back home?' 'Yes back home, I did it to concentrate'. Vervolgens vraagt hij me om even op zijn spullen te passen en verdwijnt in McDonalds. Al binnen twee minuten vraag ik me af wat voor avontuurlijks ik zal doen als hij lang wegblijft.
Later op de dag zet Staal zijn project - voortijdig - stop. Hij twijfelt aan zijn uitgangspunten en   is (ook) streng voor zichzelf. Staal vindt m.n. zijn selectie van proefpersonen te subjectief. Bovendien wordt door zijn persoonlijke invloed op de onderhandelingen de prijs die mensen vragen toevallig. Zijn poging om menselijk contact te reduceren tot een financiële transactie is overruled door de praktijk van het menselijk contact.


Foto: Jonas Staal